हरभरा हे रब्बी हंगामातील एक महत्त्वाचे पीक असून ते पाण्याच्या बाबतीत अत्यंत संवेदनशील मानले जाते. हरभऱ्याचे भरघोस उत्पादन मिळवण्यासाठी केवळ पाणी देणे महत्त्वाचे नसून, ते कोणत्या वेळी आणि कसे दिले जाते, याला विशेष महत्त्व आहे. कृषी तज्ज्ञ गजानन जाधव यांनी यासंदर्भात शेतकऱ्यांना महत्त्वपूर्ण तांत्रिक मार्गदर्शन केले आहे.
पाणी देण्याची योग्य वेळ आणि संवेदनशील अवस्था
हरभऱ्याला पाणी देताना पिकाची अवस्था आणि जमिनीतील ओलावा यांचा मेळ बसवणे गरजेचे असते. गजानन जाधव यांच्या मार्गदर्शनानुसार:
-
फूल लागण्यापूर्वी: पेरणीपासून ते फूल लागण्यापूर्वीच्या काळात गरजेनुसार कधीही पाणी देता येते.
-
फुलोरा अवस्था: पीक पूर्णपणे फुलोऱ्यात असताना शक्यतो पाणी देणे टाळावे. मात्र, जर जमिनीला मोठ्या भेगा पडत असतील आणि पिकाला पाण्याचा ताण सहन होत नसेल, तर नुकसान टाळण्यासाठी हलके पाणी द्यावे.
-
घाटे भरण्याची अवस्था: दाणे भरण्याच्या वेळी ओलावा असल्यास घाट्यांची संख्या आणि वजन वाढण्यास मदत होते.
स्प्रिंकलर की पारंपरिक पद्धत? ‘आम’ वाहून जाण्याची भीती सोडा
अनेक शेतकऱ्यांच्या मनात शंका असते की, तुषार सिंचनाने (स्प्रिंकलर) पाणी दिल्यास झाडांवरील ‘आम’ (नैसर्गिक आम्ल) वाहून जाते आणि उत्पादनावर परिणाम होतो. यावर गजानन जाधव सांगतात की, यामध्ये घाबरण्याचे कारण नाही. झाडावरील आम एकदा वाहून गेली तरी दुसऱ्या दिवशी ती पुन्हा तयार होते.
-
हलके सिंचन: जर पिकाला फक्त ओलावा हवा असेल, तर स्प्रिंकलरचा वापर करून केवळ दोन तास पाणी देणे पुरेसे ठरते.
-
भरपूर पाणी: जमिनीची गरज पाहून जर जास्त पाणी द्यायचे असेल, तर पारंपरिक पाटाने पाणी देणे सोयीचे ठरते.
अति पाण्याचे धोके आणि खबरदारी
हरभरा पिकाला अती पाणी झाल्यास पीक पिवळे पडण्याची किंवा ‘उधळण्याची’ (वाळण्याची) भीती असते. त्यामुळे पाणी देताना जमिनीचा पोत आणि हवामानाचा अंदाज घेणे आवश्यक आहे. पाण्याचा ताणही पडू देऊ नये आणि पाणी साचूनही राहणार नाही, असे मध्यम स्वरूपाचे नियोजन केल्यास घाट्यांची संख्या वाढून उत्पादनात मोठी वाढ होते.
शेवटी, शेतातील जमिनीचा ओलावा तपासूनच सिंचनाचा निर्णय घ्यावा. आधुनिक सिंचन पद्धती आणि पिकाच्या संवेदनशील अवस्थांचे भान ठेवल्यास हरभरा शेती फायदेशीर ठरते, असा विश्वास गजानन जाधव यांनी व्यक्त केला आहे.
